Article 29 Cha mẹ trẻ Tự kỷ thường lo lắng khi thấy con lớn từng ngày. Ngoài những vấn đề trước mắt như ngôn ngữ, nhận thức, còn các các mục tiêu khó đạt hơn như giao tiếp, giới tính, sống tự lập. Nếu được can thiệp sớp và hiệu quản, người Tự kỷ trưởng thành có khả năng có thể sống tự lập. Tại Hoa Kỳ, mô hình các khu nhà ở cộng đồng dành cho người Tự kỷ trưởng thành đang dần phổ biến.
Case study này chú trọng vào một chương trình ngoại khóa dạy kỹ năng sống cho một người Tự kỷ trưởng thành do chúng toi can thiệp tên là B. B là một người TK trưởng thành. Phụ huynh của B đưa tới BanMai với hy vọng B có thể sống tự lập. B không nhất thiết phải tự kiếm tiền nuôi sống bản thân nhưng cần biết quản lý tiền bạc, tài khoản riêng của mình, biết tự chăm sóc, sinh hoạt độc lập.
Video về Comm living / Khu Nhà Cộng đồng của Người TK Trưởng thành
Tóm tắt tình trạng
B có khó khăn về ngôn ngữ giao tiếp, diễn đạt ý tưởng. B có tính rập khuôn, lo lắng sự việc không xảy ra theo ý mình. Ví dụ như khi B xin gia đình mua gì đó, B sẽ liên tục hỏi, nhắc cho tới khi đi mua. Do yếu về toán, B không thể học toán cộng trừ như các bạn đồng trang lứa, gây khó khăn trong việc B sống tự lập sau này.
Cũng như các bạn đồng lứa, B từng đi vào tuổi trưởng thành, có khó khăn về mặt tính dục nhưng do yếu mặt giao tiếp, các hành vi của B có thể gây hiểu lầm. Ví dụ như B có thể đi theo sau một cô gái rất lâu, nhìn mê mẩn vào mái tóc ngắn của ai đó, hoặc đi quá sát, đụng chạm vào người ai đó mình thích (mái tóc).
B từng được đưa đi can thiệp sớm nhưng không được can thiệp, chuẩn bị cho tuổi trưởng thành. Các nơi can thiệp trước chú trọng vào các mục tiêu không thực tế như trồng cây, chăm sóc cây ... có tính cách giải trí hơn là tự lập. Các nơi can thiệp trước cũng loay hoay dạy B các mục tiêu văn hóa mà B không thể học một cách thông thường. Việc này làm B mất đi nhiều thời gian can thiệp vàng.
Thẩm định
Các bài thẩm định và can thiệp cho B dựa trên BRIGANCE Transition Skills Inventory (TSI). TSI bao gồm BRIGANCE Life Skills / Sống Tự lập và BRIGANCE Employability Skills / Tìm việc làm. Bộ test thẩm định / bài học can thiệp cho B bao gồm các lĩnh vực sau:
- Đọc, hiểu theo loại Văn Ứng Dụng Thực Tế
- Viết theo dạng Trình Bày Bước, Quy Trình
- Toán Ứng Dụng
- Sử dụng tiền
- Sống tự lập
- Sinh hoạt cộng đồng
- Tính dục, Tình bạn, Gia đình và Sức khỏe
Can thiệp
Trong case study này chúng ta chú trọng vào phần sinh hoạt ngoại khóa của B. Sinh hoạt ngoại khóa được tổ chức cho các em học sinh ở đủ độ tuổi. Ở lớp lớn, Sinh hoạt ngoại khóa là một chương trình để giáo viên / chuyên gia có dịp đánh giá học sinh của mình trong môi trường thực tế. Các chuyên gia đi theo quan sát để lên mục tiêu, chỉnh sửa bài học, ra định hướng cho can thiệp của năm học tới.
Một kỹ thuật được sử dụng thường xuyên gọi là “Dò tìm mảng xã hội”, cho phép chúng ta nhìn ra các điểm mạnh/yếu của học sinh khi va chạm thực tế, đánh giá mức độ hiệu quả của các bài học tình huống từng học trước đó.
Dưới đây là chương trình Sinh hoạt Ngoại khóa của B cùng các học sinh khác tại vào mùa hè 2014. Chương trình do ông Phi, cô Debbie và các giáo viên của chúng tôi ở Việt Nam soạn thảo.
Địa điểm: Vũng Tàu
Thời gian: Đi sáng thứ 6, 20/6/2014. Về chiều t7, 21/6/2014. Xe 16 chỗ, đón tại Ban Mai.
Khung Sinh hoạt
Các sinh hoạt chính tại Vũng Tàu và các kỹ năng học sinh cần được học, sẽ được kiểm tra trong chuyến đi.
Giờ |
Hoạt động |
Kỹ năng cho học sinh |
Nói thêm |
8h, t6 |
Có mặt ở trường |
Kiểm tra lại hành lý Ngồi ở sân đợi xe khách tới |
Để tránh say xe, xin cho HS ăn sáng trước ở nhà |
8h30 |
Lên xe |
Biết mình được sắp ngồi chỗ nào, tự mang hành lý, biết ai ngồi cạnh mình |
|
|
Đi đường |
Biết xin đi WC nếu có nhu cầu, có hành vi thích hợp khi ngồi trong xe, biết giải trí (vd thích nghe nhạc thì mang theo máy nghe nhạc + headphone) |
Chuyên gia ngồi trước quan sát qua kính chiếu hậu . Một giáo viên ngồi sau bên tay trái quan sát, ghi chép hành vi của học sinh. |
10h30 |
Tới Nhà nghỉ ... |
Biết sau khi xuống xe thì cần đợi người khác ra sao, tự lấy hành lý, biết coi chừng hành lý, không tự ý bỏ đi chơi |
|
11h |
Gọi đt báo cho gia đình đã tới nơi |
Mang sổ liên lạc cá nhân ra, tìm đt gọi, biết mượn đt nếu không có, biết mình đang ở đâu, cách nhà bao xa, hiểu phải nói gì cho gia đình yên tâm, hiểu tại sao phải báo cho gia đình |
Cần tạo các ngữ cảnh bất ngờ cho học sinh đối phó, e.g. không có đt, đt hết pin, … |
11h30 |
Ăn trưa |
Chọn, gọi món, đợi thức ăn, cư xử nơi công cộng, quan sát người chugn quanh, chọn chỗ ngồi thích hợp, chia sẻ thức ăn … |
Cần mang thiếu phần ăn cho học sinh để học sinh biết tìm sự giúp đỡ, cần để waiter giao tiếp trực tiếp với học sinh. |
13h – 14h |
Nghỉ trưa |
Biết thay phiên dùng WC, biết tự thức dậy chuẩn bị đi tiếp, gọi đt cho xe đón, cho biết địa điểm sắp đi, nói chuyện với giáo viên về nơi sắp tới, biết tại sao cần tới đó |
Cần bài “để ngỏ cửa”, cho học sinh biết có thể có người khác phái, làm gì khi cửa WC khép hờ … |
14h – 16h |
Thăm trường ... |
Biết có các bạn đang học chuyên biệt giống mình, tham dự một tiết học, chụp hình, làm quen với các giáo viên tại Phước An. |
Có thể là một trường khác . Thầy Phi sẽ lo việc này . |
16h – 17h |
Học cách sinh hoạt ngoài trời, an toàn công cộng (bãi biển) |
Hỏi giá ghế, dù trước khi sử dụng, coi có đủ tiền không, có nên dùng không, biết luật an toàn khi xuống nước, cờ đen nghĩa là gì, tại sao phải có GV đi kèm |
|
17h – 18h |
Vệ sinh cá nhân |
Hiểu phải chờ WC, phân chia ai trước/sau, hành vi thích hợp trong phòng tập thể |
|
20h – 21h |
Tham quan khu vực Nhà nghỉ |
|
|
21h – 22h |
Sinh hoạt tập thể |
Đọc lại các ghi chép trong ngày, nạp hình ảnh chụp trong ngày vào máy, cho GV + các bạn coi và kể lại, kể lại các sự kiện thích thú, trả lời GV (ai, ở đâu, cái gì …) Sau đó GV nói về các chỗ sắp đi ngày mai, lý do tại sao cần đi |
Một GV cần mang laptop có cổng để tải hình |
22h |
Đi ngủ |
Gọi điện thoại cho gia đình, cho biết sắp làm gì, ngày mai làm gì … |
|
7h – 7h30 |
Vệ sinh cá nhân |
Biết đợi tới lượt mình, biết làm gì khi chờ đợi, tự phục vụ |
|
7h30 – 8h30 |
Ăn sáng |
Tự phục vụ, quản lý quỹ tiền của mình |
GV sẽ phát tiền để học sinh lớn tự chọn thức ăn, món ăn thích hợp |
8h30 – 9h30 |
Hiểu chương trình trong ngày |
Giáo viên giải thích chương trình trong ngày, ôn lại các kiến thức đã học, nhắc các việc cần làm sắp tới |
|
9h30 – 11h |
Tham quan, Mua sắm |
Tự mua sắm các thức ăn đi đường, tự mua quà lưu niệm, cho biết mua gì cho ai, đi coi khu vực ở, hiểu khái niệm “thuê phòng”, “phòng mình”, “phòng người khác”, “phòng người trong đoàn” |
Giáo viên đứng hỗ trợ. Học sinh cần hiểu quy trình “trả giá”, biết tránh các nơi bán hàng có tính cách gian lận, không dùng hàng hóa trước khi biết giá cả … |
11h – 12h |
Ăn trưa |
Các kỹ năng tương tự như Ăn trưa lần trước |
|
12h, t7 |
Trả phòng |
Kiểm tra vật dụng cá nhân trước khi về, theo GV đi trả phòng, kiểm tra phiếu tính tiền, gọi tax đi Thích ca Phật Đài |
|
12h30 – 14h30 |
Thích Ca Phật Đài |
Gọi xe, đưa địa chỉ cho tài xế, giữ im lặng chỗ công cộng, biết sử dụng máy ảnh, biết ghi sổ tay (nhật ký trong ngày), không vào các hàng rong mua sắm, không cầm vật dụng người lạ đưa, tự mang vật dụng cá nhân, biết giữ vật dụng cá nhân nơi công cộng, có hành vi thích hợp chỗ công cộng |
|
14h30 – 15h |
Hải đăng Vũng Tàu |
So sánh thực tế với bài học trước đó về Hải đăng, ghi chú các chi tiết cho “Research về Hải đăng” như số bậc thang, số người tham gia, độ cao, vé vào cửa, khoảng cách di chuyển từ Nhà nghỉ … |
|
16h |
Rời Vũng Tàu |
Gọi đt cho gia đình báo bắt đầu về SG, cho biết khoảng thời gian sẽ có mặt tại trường, cho biết sẽ làm gì trên đường đi, |
|
17h, t7 |
Trạm Bò sữa Long Thành |
Mua quà theo danh sách gia đình đưa, Biết các loại sữa nào có thể dùng (không uống sữa nguyên, sữa có đường), so sánh giá sữa tại TT và Siêu thị tại SG |
Phụ huynh nên cho tiền học sinh và danh sách các thứ cần mua cho gia đình . Giáo viên hướng dẫn dùng tiền, giữ sổ sách mua sắm, giúp học sinh chọn lựa món hàng cần mua… |
19h, t7 |
Về trường Ban Mai |
Tự gọi phụ huynh ra đón, kiểm tra vật dụng cá nhân, biết cảm ơn giáo viên, tài xế và chia tay các bạn |
|
Những chuyến đi Ngoại khóa như trên là cách chúng tôi đánh giá các bài học tình huống, lên mục tiêu bài học giải quyết vấn đề / giải quyết tình huống cho những người TK học hòa nhập xã hội. Các chuyến đi ngoại khóa của B được lồng vào các tình huống, ví dụ như việc cô Nhâm để quên chìa khóa xe làm 2 cô trò không có xe về từ DRD, hoặc để B đợi quá lâu trước WC nữ... đều là các tình huống được soạn sẵn mà B không hề biết.
Mỗi lần tổ chức hội thảo, chuyên gia, khách tham quan đều là những cơ hội cho chúng tôi tạo tình huống để học sinh va chạm thực tế, kiểm chứng các tình huống đã học trên lớp.
Dưới đây là video của Mỹ Ngọc, học sinh đang học hòa nhập của chúng tôi tại Comm living. Ba Đình đệm đàn cho con gái hát tại Hội thảo CCM (Thầy Phi, Cô Tường Anh) vào tháng 12, 2016 tại Sài Gòn. Bao nhiêu người chúng ta dám đứng trước một đám đông hát như vậy nhỉ?
Cảm ơn ba Đình đã hủy chuyến đi để có được vài phút đệm đàn cho con gái mình. Anh đúng là Ông Bố của Năm.
Cập nhật: Khi ba bệnh nặng, B về KG ở với ba trước khi ba của B mất. Sau đó B làm việc tại nhà, phụ trách việc sổ sách cho công ty của gia đình.
Chúng tôi can thiệp được một số các mục tiêu đưa ra. Ví dụ như B có thể bán hàng và làm chủ quy trình tiếp khách hàng. B là người bán nước giải khát, rau câu trong lần CCM tổ chức hội thảo tại Hội quán Đời Rất Đẹp DRD khi DRD còn ở khu vực Hòa Hưng. Rất tiếc vì tình trạng gia đình, B rời đi trước khi chúng tôi có thể can thiệp được các mục tiêu về giới tính, sống tự lập. Chúng tôi hiện là fan của B qua mạng xã hội và vui mừng với những gì B đã đạt được.
Nếu như B ở lại lâu hơn, chúng tôi tin rằng B hoàn toàn có khả năng sống tự lập trong khu vực Nhà Chung / Comm living như một người trưởng thành.